Ngữ cảnh

• Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc viết để tế những người nông dân – nghĩa sĩ hi sinh trong trận đánh đồn Cần Giuộc năm 1861.
• Hoàn cảnh thực tế: tin tức kẻ thù đã phong thanh hàng tháng nhưng lệnh quan đánh giặc vẫn chưa thấy ban bố, người nông dân phải nhìn thấy kẻ thù mỗi ngày.
• Vì vậy, những chi tiết trong hai câu văn mang rõ bối cảnh ấy và đặc trưng tâm trạng, nếp cảm, nếp nghĩ của những người nông dân tỉnh Gia Định lúc bấy giờ:
  • Sốt ruột khi phải chờ động thái của triều đình.
  • Căm ghét mỗi khi thấy bóng dáng kẻ thù.

Hiện thực được nói tới trong hai câu thơ:

• Hiện thực bên ngoài nhân vật trữ tình: đêm khuya, tiếng trống canh đồn dập, không gian nước non rộng lớn.
• Hiện thực tâm trạng: nỗi cô đơn, bẽ bàng, u uất của người phụ nữ lận đận tình duyên.

Từ ngữ cảnh, lí giải những chi tiết về hình ảnh bà Tú trong bài Thương vợ:

• Bà Tú là người vợ tảo tần, chịu khó, nuôi cả gia đình bằng nghề buôn bán nhỏ.
• Hoàn cảnh:
  • Gia đình Tú Xương đông con, nghèo túng.
  • Bản thân nhà thơ thi 8 lần chỉ đỗ tú tài, không được bổ nhiệm nên không giúp được gì cho vợ con.

Những yếu tố ngữ cảnh đã chi phối nội dung của các câu thơ:

• Năm Đinh Dậu (1897), chính quyền mới do thực dân Pháp lập nên tổ chức cho các sĩ tử Hà Nội xuống thi chung ở trường thi Nam Định.
• Trong kì thi đó, toàn quyền Pháp ở Đông Dương là Đu-me đã cùng vợ đến dự.

• Câu hỏi của người đi đường cần hiểu là hỏi về thời gian.
• Mục đích đáp ứng nhu cầu thông tin về thời gian.