Trích diễm thi tập - Hoàng Đức Lương

Những nguyên nhân khiến sáng tác thời xưa không được lưu truyền đầy đủ:

• Không phải ai cũng biết cảm nhận vẻ đẹp và biết trân trọng, lưu giữ thơ văn.
• Bậc danh nho làm quan to thì bận rộn, bậc quan nhỏ hay người lận đận thi cử thì không để ý đến việc lưu truyền thơ văn.
• Thiếu người đủ tâm huyết và năng lực để sưu tầm, biên soạn.
• Việc lưu truyền còn phụ thuộc vào chế độ kiểm duyệt của triều đình.
• Ngoài ra, thơ văn thất tán còn vì thời gian, binh lửa.

Nghệ thuật lập luận của tác giả: sử dụng biện pháp so sánh, liên tưởng; câu hỏi tu từ; liệt kê; hệ thống luận cứ mạch lạc, rõ ràng, logic. Từ đó, bày tỏ tấm lòng lo lắng, xót xa và tâm huyết của tác giả với thơ ca nước nhà.

Cách tác giả sưu tầm thơ văn của tiên nhân:

• Tìm quanh hỏi khắp
• Thu lượm thêm thơ của các vị hiện đang làm quan trong triều.
• Chọn bài hay, chia xếp theo từng loại.

Điều thôi thúc tác giả vượt qua khó khăn để biên soạn tuyển tập thơ:

• Thực tế thiếu thơ văn để khảo cứu, học hỏi (nhu cầu thực tế).
• Người học làm thơ chỉ trông vào thơ bách gia đời Đường, còn thơ văn Lí – Trần trong nước thì không có để xem xét (nỗi đau xót và ý thức trách nhiệm trước di sản thơ ca dân tộc bị thất tán).
• Một nước văn hiến lâu đời nhưng chưa có sách làm căn bản (niềm tự hào, tự tôn dân tộc).

→ Công việc sưu tầm thơ văn của Hoàng Đức Lương là một công việc nặng nề, vất vả nhưng có ý nghĩa, giá trị to lớn đối với di sản thơ ca dân tộc và đối với nhiều thế hệ.

Trước “Trích diễn thi tập” có ý kiến của Nguyễn Trãi về văn hiến dân tộc trong Bình Ngô đại cáo:

Như nước Đại Việt ta từ trước
Vốn xưng nền văn hiến đã lâu